Τελευταία Ενημέρωση στις 28/11/2017 από την Areti Drakaki
Τι είναι οι κρίσεις πανικού; Πότε μπορεί να εμφανιστούν; Πώς αντιμετωπίζεται μια κρίση πανικού; Πώς μπορεί ο ψυχολόγος, μέσω της ψυχοθεραπείας, να συμβάλει στην καταπολέμηση των διαταραχών πανικού και κρίσεων άγχους;
Τι είναι η κρίση πανικού
Η κρίση πανικού ή διαταραχή πανικού είναι μια ξαφνική εκδήλωση άγχους ή φόβου σε υπέρμετρο βαθμό. Πρόκειται για μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από έντονα ψυχοσωματικά συμπτώματα, τα οποία συνήθως εντείνουν περαιτέρω το άγχος και τον πανικό. Ανήκει στις αγχώδεις διαταραχές και, μαζί με τις φοβίες και την ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή, αποτελούν τις συνηθέστερες εκδηλώσεις παθολογικού άγχους.
Η ξαφνική εμφάνιση πανικού είναι λοιπόν συχνό φαινόμενο που εμφανίζεται συνήθως σε ενήλικες. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι πολλοί άνθρωποι πηγαίνουν στο νοσοκομείο, πιστεύοντας ότι πρόκειται για καρδιακό επεισόδιο, για να ενημερωθούν στη συνέχεια ότι επρόκειτο για μία κρίση πανικού. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν χρειάζεται πρώτα να ελεγχθούν τα σωματικά συμπτώματα, ώστε ο γιατρός να βεβαιωθεί ότι τα αίτια δεν είναι οργανικά, κι έπειτα να παραπέμψει το άτομο σε επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Όταν νιώθουμε ότι το έντονο άγχος κλιμακώνεται απότομα, συνοδευόμενο, τις περισσότερες φορές, από την αίσθηση απειλητικών για τη ζωή μας σκέψεων, τότε είναι πιθανόν ότι βιώνουμε μια κρίση πανικού.
Σε κάποιες περιπτώσεις οι κρίσεις πανικού συνοδεύονται από αγοραφοβία. Από την άλλη, η αγοραφοβία είναι συχνά αποτέλεσμα των κρίσεων πανικού. Όταν φοβόμαστε δηλαδή ότι θα βιώσουμε ξαφνικά μία κρίση πανικού, μπορεί να αρχίσουμε να αποφεύγουμε μέρη ή καταστάσεις στις οποίες η διαφυγή είναι δύσκολη ή θα προκαλέσει αμηχανία και ντροπή ή θα είμαστε μόνοι και, τελικά, αβοήθητοι.
Πότε και γιατί εμφανίζεται
Πανικό μπορεί να βιώσουν ξαφνικά είτε άτομα που υποφέρουν από έντονο στρες, είτε άτομα που δεν έχουν έκδηλο άγχος. Μπορεί να βρισκόμαστε σε κλειστό χώρο, στο αυτοκίνητο, σε δημόσιο χώρο με πολύ κόσμο ή ακόμη και να κοιμόμαστε, όταν η κρίση πανικού θα εμφανιστεί απρόσκλητη. Ορισμένες φορές το προφανές ερέθισμα για την εκδήλωση της κρίσης πανικού είναι μια υπάρχουσα φοβία, π.χ. αγοραφοβία, κλειστοφοβία ή κλιμακούμενο άγχος αναμονής, συνήθως όμως το άτομο δεν μπορεί να εντοπίσει τι του προκάλεσε τον πανικό.
Επιστημονικά δεν έχει βρεθεί ακριβώς ο μηχανισμός εκδήλωσης έντονων συμπτωμάτων πανικού, γνωρίζουμε όμως ότι τα αίτιά του εδράζονται σε βιολογικούς και ψυχολογικούς παράγοντες.
Όταν εκδηλώνεται μια διαταραχή πανικού, ο εγκέφαλος και το σώμα μας αντιδράει σαν να βιώνει επίθεση, οπότε θα προσπαθήσει είτε να αμυνθεί είτε να αποδράσει. Το άγχος, κατά την κρίση πανικού, δεν είναι συνειδητό. Σύμφωνα με μελέτες, ελέγχεται από τα πιο πρωτόγονα τμήματα του εγκεφάλου μας, ο οποίος δεν διαχωρίζει μεταξύ ενός εξωτερικού κινδύνου, όπως μπορεί να είναι η επίθεση από ένα άγριο ζώο, και ενός εσωτερικού κινδύνου, όπως μια οδύνη του παρελθόντος ή μια ανησυχία για το μέλλον.
Το οικογενειακό ιστορικό παίζει σημαίνοντα ρόλο στην εκδήλωση άγχους. Υπάρχουν ολόκληρες οικογένειες στις οποίες το άγχος είναι διάχυτο ή περιπτώσεις στις οποίες ο ένας γονέας είναι πολύ αγχώδης, οπότε το άγχος μεταφέρεται αυτούσιο στο παιδί, το οποίο στην πορεία γίνεται ενήλικας, και πάει λέγοντας. Άλλη σημαντική αιτία εμφάνισης κρίσεων πανικού είναι το συσσωρευμένο στρες. Στρεσογόνα ή τραυματικά γεγονότα του παρελθόντος, που δεν επεξεργαστήκαμε αποτελεσματικά, ή υπερβολική αυστηρότητα με τον εαυτό μας και τα υψηλά standards που έχουμε θέσει, μπορεί να πυροδοτήσουν μια κρίση πανικού.
Δεν είναι τυχαίο ότι συχνά οι κρίσεις πανικού συνυπάρχουν με κατάθλιψη, καθώς και στις δύο περιπτώσεις, δεν έχουμε επεξεργαστεί δυσφορικά συναισθήματα του παρελθόντος, δεν ερχόμαστε σε επαφή με τα πραγματικά συναισθήματα που μας δυσκολεύουν και κρίνουμε πολύ αυστηρά τον εαυτό μας.
Από την άλλη, κρίσεις πανικού βιώνουν συχνά οι «δυνατοί» και δυναμικοί άνθρωποι. Είναι οι άνθρωποι που θέλουν να έχουν υπερβολικά τον έλεγχο στη ζωή τους, που δεν επιτρέπουν να βιώσουν και να επεξεργαστούν τα δυσάρεστα συναισθήματά τους και που συνήθως αποφεύγουν την εκδήλωση των ευάλωτων ή ευαίσθητων πλευρών τους, με αποτέλεσμα να σωματοποιούν (να εμφανίζουν δηλαδή σωματικά συμπτώματα, που εδράζουν σε ψυχολογικά αίτια).
Συμπτώματα των κρίσεων πανικού
Κάποια γενικά συμπτώματα των κρίσεων πανικού είναι τα παρακάτω, τα οποία έρχονται «απρόσκλητα» και κλιμακώνονται ραγδαία (συνήθως μέσα σε 10 λεπτά):
- Έντονη ταχυκαρδία
- Εφίδρωση
- Τρέμουλο ή έντονος φόβος
- Δύσπνοια ή πλάκωμα στο στήθος
- Έντονος πόνος στο στήθος, που μοιάζει με στηθάγχη
- Αίσθηση πνιγμού
- Ναυτία ή γαστρεντερική δυσφορία
- Ρίγη ή ξαφνική αίσθηση ζέστης
- Αίσθημα ζάλης, αστάθειας ή λιποθυμίας
- Μούδιασμα στα άκρα
- Αποστασιοποίηση από τον εαυτό μας ή αίσθηση ότι το περιβάλλον δεν είναι αληθινό
- Τρόμος ότι θα χάσουμε τον έλεγχο ή ότι οδηγούμαστε στην τρέλα
- Φόβος ότι θα πεθάνουμε
Αυτά είναι μερικά από τα συνήθη συμπτώματα των κρίσεων πανικού, χωρίς να είναι απαραίτητο ότι εκδηλώνονται όλα μαζί. Είναι απαραίτητη η γνώμη ψυχολόγου ή ψυχιάτρου, ο οποίος θα εκτιμήσει την εκάστοτε περίπτωση. Σε γενικές γραμμές πάντως, στην κρίση πανικού υπάρχουν τουλάχιστον 4 από τα παραπάνω συμπτώματα.
Περιπτώσεις ανθρώπων που υποφέρουν από κρίσεις πανικού
Απέναντι στην κρίση πανικού άνθρωποι όλων των μορφωτικών επιπέδων, κοινωνικών καταβολών και εισοδημάτων είναι ισότιμοι.
Ο Σταμάτης Μαλέλης, γνωστός διευθυντής ειδήσεων στο χώρο των ΜΜΕ, στο βιβλίο του «Το Τέρας και Εγώ» περιγράφει ανοιχτά τη μάχη του με την κατάθλιψη και τις κρίσεις πανικού.
«Τι θα λέει ο κόσμος τώρα;»… «Ότι είμαι ψυχασθενής. Πόσοι άραγε θα με πουν τρελό, αφού δεν μπορούν να καταλάβουν πόσο άγρια είναι αυτή η αρρώστια, που την άφηνα να με τρώει για περισσότερα από εφτά χρόνια, γιατί δεν είχα τη δύναμη να πάω σε ένα γιατρό και να του εξηγήσω τι μου συμβαίνει. Γιατί απέφευγα να συζητήσω με τον εαυτό μου και άφηνα τις ενοχές μου να με χαστουκίζουν», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Στ. Μαλέλης.
Το βιβλίο αυτό εγείρει πολλά ερωτήματα, όπως «πόσο κρύβουμε την κατάθλιψη, φοβούμενοι την απώλεια εργασίας και φίλων», «ποιον ρόλο παίζουν συγγενείς και ψυχοθεραπευτές στην αντιμετώπιση των κρίσεων πανικού», «πόσο αυθεντικοί είμαστε».
Αντιμετώπιση μιας κρίσης πανικού
Το άτομο μπορεί να απαλύνει το έντονο άγχος τη στιγμή που ξεκινάει. Είναι σημαντικό να εκπαιδευθεί ώστε να κατανοήσει τους νοητικούς και συναισθηματικούς μηχανισμούς εκδήλωσης του άγχους, να διακρίνει εγκαίρως τα σημάδια της «επίθεσης» και να διαχειρίζεται την επερχόμενη «μάχη» με ανάσες, σκέψεις και συμπεριφορές που βοηθούν στην αποκλιμάκωση της κρίσης άγχους.
Συνήθως, όταν υποφέρουμε από κρίσεις πανικού, έχουμε διαπιστώσει τι μπορεί να είναι βοηθητικό για εμάς εκείνη τη στιγμή. Οπωσδήποτε, αυτό που είναι επιβαρυντικό, είναι η επιπλέον κριτική και αυστηρότητα προς τον εαυτό μας, κατά τη διάρκεια των κρίσεων, καθώς αυξάνει το άγχος, αντί να το μειώνει. Αν βρισκόμαστε με άλλους, μπορούμε να τους καθοδηγήσουμε στο πώς θα θέλαμε να μας φερθούν, όσο εξελίσσεται η κρίση πανικού, έτσι ώστε να είναι πιο ανακουφιστικό για εμάς.
Με τη συμβουλευτική – θεραπευτική παρέμβαση ψυχολόγου το άτομο μπορεί να εκτεθεί σταδιακά στους παράγοντες που του προκαλούν στρες, ώστε τελικά να μην αποφεύγει ό,τι το φοβίζει. Με τον τρόπο αυτό, είναι εφικτό να σταματήσουμε να νιώθουμε αβοήθητοι απέναντι στο φόβο.
Χρειάζεται θεραπεία για τις κρίσεις πανικού; Ο ρόλος του ψυχολόγου
Η κρίση πανικού είναι διαταραχή η οποία αντιμετωπίζεται και εξαλείφεται σταδιακά, στο πλαίσιο ψυχοθεραπείας του ατόμου, με ψυχολόγο, ψυχοθεραπευτή ή ψυχίατρο – ψυχοθεραπευτή. Η ψυχοθεραπεία θα εντοπίσει και θα αντιμετωπίσει τα βαθύτερα αίτια συσσώρευσης άγχους και εκδήλωσης συμπτωμάτων πανικού.
Τα τελευταία χρόνια έχει γίνει αρκετά δημοφιλής στο δυτικό κόσμο η χρήση τεχνικών χαλάρωσης, όπως η yoga και ο διαλογισμός, πρακτικές που θεωρείται ότι συνεπικουρούν στη μείωση του άγχους.
Η φαρμακευτική αντιμετώπιση των κρίσεων πανικού προτείνεται από ψυχιάτρους σε αρκετές περιπτώσεις, κατά τις οποίες το άτομο δυσκολεύεται να λειτουργήσει στην καθημερινότητά του ή το στρες συνυπάρχει με βαριάς μορφής κατάθλιψη.
Συνήθως, η αντιμετώπιση της κρίσης πανικού γίνεται με έναν συνδυασμό ψυχοθεραπευτικών μεθόδων και συμβουλευτικών τεχνικών, ανάλογα με την περίπτωση. Η εμπειρία μου έχει δείξει ότι η επεξεργασία πολλών άλλων θεμάτων, κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας, πέραν από τις κρίσεις πανικού καθαυτές, έχει τελικά θεαματικά αποτελέσματα για τις ίδιες τις κρίσεις.
Οριστική αντιμετώπιση των κρίσεων πανικού
Η κρίση πανικού είναι μια έκρηξη συσσωρευμένης πίεσης και στρες, η οποία μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνιμα και αποτελεσματικά. Εφόσον το άτομο που υποφέρει αναζητήσει θεραπεία, έχει τη δυνατότητα να μάθει πώς να διαχειρίζεται το άγχος και τις εκδηλώσεις του, μέσα από την ψυχοθεραπεία και τη θεραπευτική παρέμβαση του ψυχολόγου – ψυχοθεραπευτή.
Σε κάθε περίπτωση συστήνεται το άτομο να αναζητήσει τη βοήθεια ψυχολόγου για τις κρίσεις πανικού, καθώς, χωρίς θεραπεία, τα συμπτώματα δεν αναμένεται να περιοριστούν, αντίθετα πιθανότατα να επιδεινωθούν.